Farmerskie córki

William Carlos Williams (1883-1963) nie cieszy się u nas popularnością, ale dzięki filmowi Jima Jarmusha Paterson, w którym jest wielokrotnie przywoływany, może jego nazwisko trafi przynajmniej do świadomości widzów. Ten amerykański poeta, prozaik i dramaturg, był przede wszystkim lekarzem, co szybko daje się zauważyć w Farmerskich córkach – w opowiadaniach często pojawiają się pacjenci, lekarze i pielęgniarki, mówi się o porodach i operacjach, na szczęście nie tylko.

Trochę po dwunastej zawarczał silnik i słyszę, jak samochód oddala się ulicą. Potem ktoś wbiega na stopnie. Drzwi się otwierają i wchodzi dziewczyna. Śliczności, możecie mi wierzyć. Na mój widok zatrzymuje się i stoi okręcając majtki na palcu lewej ręki.
Dobry wieczór, mówi i rzuca swoją spodnią garderobę na tapczan. Co słychać?
Evelyn! wybucha jej matka, mam nadzieję, że nie ściągniesz na nas wstydu i hańby?
Nie bój się, mamo, powiada dziewczyna, my bardzo uważamy.

(z opow. Koniec świata)

W zbiorze zamieszczono także historie pozamedyczne: ktoś wspomina pobyt w Europie podczas wojny, młodziutka niania idzie z podopiecznymi do zoo, pomocnik farmera szuka żony przez ogłoszenia prasowe, młody mężczyzna zrywa z narzeczoną, która okazuje się obrończynią praw kobiecych. W innej historii sprzątaczka zaśmiewa się z przygody syna w szkole, w jeszcze innej właściciel warsztatu samochodowego rozwodzi się nad urodą pań z miasteczka. Williams pisze o zwykłych ludziach i ich zwykłej codzienności, którą tylko od czasu do czasu urozmaicają nieoczekiwane zdarzenia. Widać, że opowiadania wyszły spod pióra humanisty – uważnego obserwatora i słuchacza, osoby autentycznie zainteresowanej drugim człowiekiem.

Widzi pan ten kamień. Jest przeznaczony do pańskiej korespondencji. W miarę nadchodzenia listów będzie je pan układał starannie jeden na drugim, na wierzchu zaś położy pan kamień. Proszę ich nie ruszać przez dwa tygodnie. A po dwóch tygodniach zacznie pan wyjmować po jednym liście, z samego spodu, pięć albo sześć dziennie. Jeśli pan to zrobi, przekona się pan, że większość tych listów odpowiedziała sama na siebie w chwili ich otwarcia. To bardzo wydajna metoda i oszczędzająca wiele trudu.

(z opow. Dobre dawne czasy)

Nie wszystkie teksty w Farmerskich córkach są dobre, kilka aż się prosi o interwencję redaktora. Zdecydowanie najlepiej wypadają te napisane w formie dialogu lub monologu, głównie za sprawą naturalnego, żywego języka. Bardzo często ma się wrażenie, że bohaterowie są tuż obok, na wyciągnięcie ręki – prawdziwi jak my sami. To nieczęste odczucie podczas lektury, tym większe uznanie dla Williamsa.

_________________________________________________________________________________

William Carlos Williams Farmerskie córki, tłum. Krystyna Tarnowska, Czytelnik, Warszawa 1970

Kuchnia rumuńska według Andrei Tompy

[…] jego rodzice chodzili na grzyby, Krisztiny zbierali ślimaki na cmentarzu, zaś Papaiowie zawsze trzymali nutrie, robili z nich kiełbasy i podwędzali, ale babcia nie potrafiła wymyśleć niczego, nowej mody gotowanie, jak nazywa to mości Keszei w zbiorze przepisów księżnej, obce jest babci, Nie umiała przywyknąć, nie umie nic wykoncypować, współczuła jej mama, bowiem jej matka nie pitrasiła, tylko znała przepisy, Gęsiotto, mówiła na danie z gumowatej starej kury i ryżu, ale wnuczki nie pytały, co robiło w nim za gęś, bowiem prawdziwej gęsi nigdy nie jedli – ojciec co prawda miał jedną, ale nie pozwolił jej zarżnąć - i babcia upichcone przez córkę potrawy, włączając w to pizzę, urażona komentowała, Ja tego dnia nie znam, u nas tak nie gotowali, i nie próbowała kwaśnej zupy z wymion ze śmietaną (to także mama dostała ze wsi od jednego z klientów), swoją drogą była smaczna, mięso pierwszego gatunku, i nie kosztowała też rumuńskich flaczków, zupy ręcznikowej, jak ją nazywała Juci, Niech ją jedzą Wołosi!, mówiła babcia i oburzona opowiadała, że jej sąsiadka, pani Tórók, dodawała do zupy jabłecznej mielonkę!, ale w święta mama też miała wszystko do tradycyjnych przepisów: po długim zbieraniu w małej zamrażarce znajdowało się pięć rodzajów mięsa do profesjonalnej faszerowanej kapusty, w której to „przeróżne składa się ingredienta”, jak w najlepszych potrawach mości Keszeiego, Najsampierw na spód garnca kładzie się wędzoną słoninę dla wyłożenia, świński boczek, bo mięsisty jest i gruby, piękną, wielką wędzoną pęcinę, ale nie z dziczyzny, bo tej brakuje mięsa, choć w wielkiej biedzie i ją dać można, to wszystko idzie do garnca z drobnicą kapuścianą, do farszu przemielone mięso, do tego takoż trzeba porządny kawał wędzonej pęciny – No i co, jest pięć? Liczyłaś?, tłumaczyła mama, A golonka, jej nie trzeba dodać?, zapytała młodsza córka, i mama dwa dni gotowała wszystko w dwóch ogromnych garnkach – w jednym szatkowaną kapustę, w drugim farsz – Zupełnie jak holopotryda, sylabizowała Juci literaturę naukową, holopotryda, którą z dziewięćdziesięciu dwóch składników trzeba przygotować z okazji odwiedzin księcia lub króla, lub elektora, kiedy to gospodyni, księżna, wydawała wielkie bankieta [...]

Andrea Tompa, Dom kata, przeł. Anna Butrym, Wrocław 2016 s. 391-392

źródło zdjęcia

O ile mogę wyobrazić sobie smak gęsiotto, flaczków i faszerowanej kapusty, to zupa jabłeczna z mielonką brzmi co najmniej intrygująco. Okazuje się, że faktycznie na pograniczu Rumunii i Węgier taka potrawa występuje, na dodatek jest prosta w przygotowaniu. Oto przepis (z portalu Ugotuj.to)

Zupa jabłeczna po rumuńsku

Składniki:

80 dag łopatki wieprzowej

po 10 dag marchwi i pietruszki

1.5 l wody

40 dag kwaśnych jabłek

5 dag mąki

1 szklanka śmietany

cukier i sól do smaku

1 pęczek natki pietruszki

suszony majeranek

Sposób przygotowania: Mięso pokrojone na kawałki grubości palca wraz z pokrojoną marchewką i pietruszką wkładamy do zimnej wody i gotujemy. Wywar lekko solimy, miękkie mięso odcedzamy, a do zupy wkładamy obrane, pokrojone jabłka i gotujemy. Następnie dodajemy mięso, zagęszczamy zupę mąką wymieszaną ze śmietaną. Słodzimy i solimy do smaku. Posypujemy natką pietruszki i majerankiem. Gotowe.;)

W kraju Jednouchego

Są takie książki, co do których dość szybko nabiera się pewności, że reprezentują literaturę wysokich lotów – wystarczy przeczytać kilkanaście stron i już wiadomo. Dla mnie taką książką był ostatnio Dom kata Andrei Tompy – powieść niezwykle gęsta i intensywna, opowiadająca o dorastaniu w rumuńskim reżimie Nicolae Ceausescu. Dla węgierskiej mniejszości, z której wywodzi się główna bohaterka oraz jej rodzina, oznaczał on dodatkowe szykany ze strony władz (Zajrzą, dostrzegą, że szyję, albo będą podsłuchiwać pod domem, o czym mówimy, że mamy gości z Pesztu, i że mówimy po węgiersku, albo pijemy kawę [s. 483]).

Autorka z finezją oddaje grozę i beznadzieję epoki "Jednouchego", stroniąc od dosłowności i efekciarstwa. I tak najpierw czytamy, że dzieci mimo mrozu godzinami ćwiczą na stadionie ustawianie się w portret wodza, że za duży mundurek szkolny zostaje uznany za prowokację, a nastolatka wyrusza w długą podróż do odległego miasta, aby móc kupić trzydzieści jajek. Dowiadujemy się, że jedyną wiarygodną rubryką w prasie są nekrologi, a o likwidacji niepożądanych placówek np. wydziału filologii węgierskiej na uniwersytecie czy żydowskiego sklepu powiadamia się przez ciche usuwanie z oficjalnych rejestrów.

Schizofrenię dyktatury Ceausescu pokazują także próby wystawienia Hamleta – zanim spektakl zatwierdzą cenzorzy, duża część obsady zdąży wyjechać z kraju (do tego czasu zaangażowano już nowego Hamleta, a przedstawienie pokazywano dalej, i dwa widniejące obok siebie nazwiska sprawiały wrażenie, jakby podzielono rolę, jakby szła w podwójnym przydziale, co nie mogło się wydarzyć w do tego czasu skurczonym do półtora tuzina zespole, i tak już ledwie potrafiono rozdać wszystkie role, mnóstwo z nich połączono i wykreślono, ale z polotem, a mimo wszystko wydawało się, jakby Hamleta grało jednocześnie więcej osób, lub jakby każdy mógł być nim, Hamletem [s. 193]).

Jest w Domu kata rozmach (autorka opisała skomplikowane dzieje trzech pokoleń), jest i znakomite wyczucie dramatyzmu. O niesamowitości tej książki zdecydował również specyficzny styl narracyjny, przypominający rozbudowany monolog z licznymi dygresjami, wygłaszany jednym tchem, a zapisany przy pomocy oryginalnej interpunkcji (brawa dla tłumaczki za gładki przekład). To wyjątkowo udana opowieść o totalitaryzmie oraz o poszukiwaniu azylu – w rodzinie, literaturze, teatrze i przyjaźni. W moim odczuciu powieść Tompy ociera się o wielkość, aż trudno uwierzyć, że to debiut prozatorski.

_____________________________________________________________________

Andrea Tompa, Dom kata, przeł. Anna Butrym, Książkowe Klimaty, Wrocław 2016

Kryzys

Tomasz Różycki

Kryzys czytelnictwa polskiego

Tymczasem w auli spotkanie z Czytelnikiem,
na sali sami autorzy książek,
dla niektórych zabrakło miejsc siedzących.
Wreszcie wchodzi nieco spóźniony,
chwiejnym krokiem.
Łyknął sobie jednego dla kurażu w garderobie.
Brawa i flesze, transmisja na żywo.

Czytelnik wymienia dwa lub trzy wybrane tytuły,
Streszcza fabuły.
Na sali jęk zachwytu, jęk zawodu.
Pisarze zadają pytania:
Jak pan właściwie to robi?
Jak pan znajduje moment?
Na kanapie? Przed snem?
W podróży?
Papier czy czytniki?
Co pan lubi?

Chcę, żeby czytanie
było dla mnie świętem, odpowiada.
Niech to będzie celebracja.
Wybieram dzień i godzinę,
strój i drobne słabostki.
Czytać – uśmiecha się lekko – powinno się rzadko
i niechętnie.
Czy pan nie jest zmęczony? – pytają.
I co następne, czy zdradzi pan nam
Swoje plany?

Tournée trwa drugi tydzień,
Czytelnik dyskretnie ociera pot z czoła.
Przed nim kolejka pisarzy po autograf,
każdy ze swoją książką.
Niektórzy są natrętni, a on
Przecież jeden.
Tak wielu chciałoby być pośród wybranych.
Czy pan się nie boi? – pada ostatnie pytanie.
To trudne hobby, by nie rzec powołanie.
Niech ktoś sam spróbuje.

To zajęcie ma znamiona świętości.
Nie wiem, skąd to się wzięło.
Od początku coś czułem.
Śniły mi się litery.
Potem poznałem poetkę, nie wiem,
Czy to poświęcenie.
Gdyby nie honorarium i setki fanek – żartuje –
Dawno bym to rzucił.

Czasem jest bardzo ciężko,
Mam czarne myśli.
Dostaję listy z pogróżkami, ktoś zostawia mi
na drzwiach cytaty.
Dręczą mnie nałogi.
Jestem wrakiem człowieka.
Sny są fabularne.
Tak naprawdę żyję w koszmarze.
To żart – mówi i ściska plastikową butelkę
po wodzie mineralnej.
Kończmy już.
Bardzo tu duszno.
A jeszcze przed nim
wywiady do pism kolorowych.


(Litery, 2016)

Z dala od radosnych, świetlistych przestrzeni

Można by uznać, że wszystko w tych radosnych, świetlistych przestrzeniach jest dla młodych matek wymyślone. Centrum handlowe daje młodym matkom przyjazną namiastkę kontaktu ze światem, bez konieczności składania deklaracji, bez brania na siebie zobowiązań, bez przyjmowania stanowiska i przymusu wyrażania opinii. [s. 72]

Jak pokochać centra handlowe to opowieść o macierzyństwie w drugiej dekadzie XXI wieku. Narratorka jest młodą mężatką i matką, bez stałej pracy i bez stałego adresu zamieszkania, pomieszkującą na przedmieściach Warszawy. Kobieta niezbyt dobrze radzi sobie z narodzinami najpierw syna, krótko później córki, zmaga się z depresją. Walczy o siebie, dzieci i normalność, stara się funkcjonować sprawnie.

Natalia Fiedorczuk nie jest pierwszą autorką, która pokazuje ciemne strony macierzyństwa, jednak w jej książce – skądinąd bardzo dobrej - znajduję coś znacznie bardziej interesującego. Kolejne epizody z życia bohaterki uzmysławiają bowiem, jak wielkie wymagania stawia się obecnie matkom: poświęcaj dużo czasu dziecku, ale dbaj o siebie; dzieci wychowuj świadomie i ekologicznie; pracuj w domu i zawodowo, udzielając się także towarzysko; bądź w doskonałej formie fizycznej i psychicznej. Od samego czytania o tych wszystkich: musisz, nie wolno, nie możesz, powinnaś itp. można popaść w frustrację. Właściwie smutne jest, że to same kobiety wysoko ustawiają poprzeczkę swoim następczyniom, również te, którym rodzicielstwo akurat nie wychodzi.

W tej książce podoba mi się wszystko, od ognistej okładki (fragment obrazu Nigela van Wiecka) przez rzeczowy, chwilami lekko ironiczny styl narracji aż po samą historię stawania się matką opowiedzianą bez sentymentów, ale i bez cierpiętnictwa. Zastanawia mnie tylko całkowity brak babć, dziadków oraz rodzeństwa bohaterki i jej męża – trudno uwierzyć, że oboje nie mają żadnej rodziny, która choćby w niewielkim stopniu bierze udział w ich życiu.

__________________________________________________________________________
Natalia Fiedorczuk, Jak pokochać centra handlowe, Wielka Litera, Warszawa 2016

Przezimowanie

Osią Przezimowania jest ostatni rok życia Sylvii Plath. Mieszkała wówczas w Anglii, od 6 lat była żoną Teda Hughesa, uznanego już poety. Rok 1962 obfitował w wydarzenia: narodziny drugiego dziecka, rozstanie z mężem, wyprowadzka do Londynu, intensywna praca nad nowym tomikiem poezji, nawrót depresji. Kate Moses opowiedziała o tym trudnym okresie w oparciu o dziennik i korespondencję poetki oraz liczne opracowania, ściśle trzymając się faktów.

Przezimowanie pokazuje kobietę nadwrażliwą i rozedrganą emocjonalnie: smutek, poczucie bezradności, desperacja przeplatają się ze wzburzeniem, rzadkimi przebłyskami nadziei i chwilami ożywienia. Po lekturze chyba nikt nie będzie miał wątpliwości, że Plath była na skraju załamania nerwowego, choć zakończenie książki może nastrajać optymistycznie: pod koniec grudnia Sylvia decyduje się na rozwód, dużo pisze, robi plany. Wygląda na to, że uda jej się „przezimować” i wyjść na prostą, tymczasem w rzeczywistości zaledwie kilka tygodni później poetka popełniła samobójstwo.

Nie do końca wiem, jaki cel przyświecał Moses, łatwo jednak dostrzec, że uważnie wczytała się w utwory Plath, bo próbowała nawet naśladować jej styl we własnej książce. Moim zdaniem cokolwiek przedobrzyła z poetyckością, ale to drobiazg w porównaniu z planowo poszatkowaną konstrukcją Przezimowania. Tak czy owak, powieść nie jest zła, uznaję ją za ciekawy eksperyment literacki, u którego podstaw leżała prawdopodobnie chęć uhonorowania ulubionej twórczyni.

__________________________________________________________________________

Kate Moses Przezimowanie, tłum. Magdalena Słysz, Świat Książki, Warszawa 2004