Wszyscy myślą, że wyzwolenie to szczęście. Mają rację, ale wyzwolenie to też moment, kiedy się orientujesz, że jesteś sam i że nie ma już twojego świata. Nie ma nic i nikogo. Koniec.
W Ocalonych z XX wieku Mikołaj Grynberg rozmawiał z tymi, którzy przeżyli Holokaust, w Oskarżam Auschwitz oddał głos dzieciom ocalonych. Łączy ich żydowskie pokolenie oraz domy pogrążone w smutku i ciągłej żałobie; życie obok rodziców, którzy nie okazywali czułości, nie rozmawiali, być może nawet się nie kochali. Wojenna trauma, choć nienazwana, dotykała całe rodziny.
W moich żyłach płynie — od najwcześniejszych lat — bardzo dużo Auschwitzu. Nie wydaje mi się, żebym potrzebował go więcej. Ci, którzy tam jadą, to ci, którzy chcą więcej zrozumieć. Ja już nie chcę więcej zrozumieć. Oskarżam Auschwitz o pozbawienie mnie ojca. Auschwitz jest dla mnie zarówno konkretem, jak i symbolem całego Holokaustu.
Rozmówcy Grynberga niejednokrotnie wspominają o nadmiernym lęku o życie najbliższych oraz o nieuzasadnionym poczuciu winy wobec rodziców z powodu tego, co przeszli. Wspólna jest im również nostalgia za czymś, czego nie znali – za dziadkami, wujkami, kuzynami. Ta genealogiczna wyrwa bywa dotkliwa, zwłaszcza że po wymordowanych członkach rodziny często nie pozostał żaden namacalny ślad.
Kiedyś powiedziałam mojej terapeutce, że gdy jestem w Auschwitz, to czuję się, jakbym wreszcie wróciła do domu. Bardzo się obruszyła. A ja się tam naprawdę czuję spokojna i wyciszona. Marzę, by się położyć na ziemi i powoli się w nią zapadać, tak by poczuć ciepło tych wszystkich, którzy tam zostali.
Kilka razy odzywa się w rozmowach głos, że Hitler mógłby być z siebie dumny: jego wojna niszczy Żydów do dziś. Czytając wywiady z Oskarżam Auschwitz, nie miałam wątpliwości, że tak jest. Trzeba jednak zaznaczyć, że rozmówcy nie narzekają, próbują żyć z uśmiechem na twarzy. I o tym właśnie jest książka Mikołaja Grynberga, także przedstawiciela tego pokolenia. Znakomita lektura.
___________________________________________________________________________
Mikołaj Grynberg, Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne, Czarne, Wołowiec 2014
Wszystkie cytaty z pochodzą z książki Oskarżam Auschwitz.