Kup mi serce

Mowa będzie o jednym z najpiękniejszych świadectw kultury odpustowej, o sercach. Serca bywają z pszennej mąki, a także z piernika. Malutkie i ogromniaste. Barwne i słodkie. Do konsumpcji i do kontemplacji. Po brzegach lukrowe zawijasy, po środku jakaś sentencja albo fotografia, albo jedno i drugie. Dzisiejszość, która zaatakowała odpusty dywizjami Klossów i Pancernych, która serwuje Gołasa lub Gajosa w miejsce Wiary, Nadziei i Miłości, niewiele oszczędziła z dawnych jarmarcznych kolorków. Po dalekich wsiach, na malejących powiatowych peryferiach trafiają się jeszcze odpusty, rozumiane jako wielka towarzyska okazja i przegląd sił matrymonialnych, i demonstracja kawalerskiego gestu. Tamtejsi jeszcze prowadzą grę w odpust, ale bliżej miasta impreza ma charakter czysto nawykowy. Idzie się do tych straganów, jak na każdy kiermasz. Boże, gdzie są czasy, kiedy człowiek z łaski kupował glinianego Pana Jezusa na glinianym osiołku, i ten osiołek gwizdał, jeśli mu zadmuchano w pupę... Odpust naszych lat to już metal, fotografia i sztuczne tworzywa. Tylko patrzeć, jak ostatni święty Antoni abdykuje na korzyść Mikulskiego. [s. 185-6]

Powyższy fragment pochodzi z tytułowego reportażu w zbiorze „Kup mi serce”, zawierającym teksty z początku lat 70-tych pisane dla „Polityki”. Fragment nieco długi, ale w moim odczuciu dobrze oddaje ducha książki i koloryt epoki. Czy Strońska pisze o jarmarkach czy o malarzach naiwnych ze śląskich kopalń, o turystycznych początkach Krynicy Morskiej czy o legendarnych już wystawach fotografii erotycznej „Venus” w Krakowie, za każdym razem udaje jej się oddać klimat miejsca i osobowość bohatera. Można wręcz odnieść wrażenie oglądania filmu dokumentalnego, zwłaszcza wówczas, gdy Strońska oddaje głos swoim rozmówcom. Takim jak hutnik Łągwa, który relacjonuje swoją ścieżkę kariery, jak pacjentki ze szpitalnego oddziału hematologii, albo dyrektor przedsiębiorstwa i skonfliktowani z nim przedstawiciele rady zakładowej. Tu dokładnie widać znaczenie języka w reportażu: nowomowa biurokratyczna i propagandowa, żargon zawodowy i potoczny język zwykłych ludzi są w „Kup mi serce” tym, czym aktorski kostium w filmie.

Mimo wyraźnej dbałości o styl Strońska nie jest reportażystką idealną (może lepszym określeniem byłoby: publicystką). Nie zawsze panuje nad materiałem, trafiają się teksty przegadane i z lekka chaotyczne. Jakkolwiek stara się przedstawić problem z różnych perspektyw, o obiektywizmie nie ma mowy: dziennikarka przemyca własne zdanie, sugeruje rozwiązania. Tak jest m.in. w przypadku artykułu o kierowaniu dzieci trudnych do poprawczaków, o skomplikowanej kwestii narodowościowej na Śląsku albo o epidemii chorób wenerycznych w Małopolsce. Całkowicie bezstronna bywa rzadko, wyjątkiem jest chyba jedynie reportaż o rozrywkach na wsi („Mała czarna w Jaśkowicach”). I choć obecnie pisze się inaczej, także dla pism opiniotwórczych, obrazki odmalowane przez Strońską są cennym i atrakcyjnym świadectwem peerelowskiej rzeczywistości. Na koniec jeszcze jeden fragment z tytułowego reportażu – autorka zastanawiała się nad odległą przyszłością czyli naszą teraźniejszością:

Ciekawe, co też zaserwuje swoim współczesnym odpust z lat dwutysięcznych. Martwą naturę z Marsa? Różańce z księżycowych kamieni? Golemów z piernika? Ktoś znowu będzie się wybrzydzał na jelenie przy kosmicznym wodopoju i międzyplanetarne statki o zachodzie nam nie znanych słońc; ktoś znowu ujmie się za przemijającym I ogłosi videoreportaż z pochwałą tej prawdziwej, tej pięknej kultury odpustowej, do której mieli jeszcze szczęście obywatele XX wieku. [s. 192]

____________________________________________________

Anna Strońska „Kup mi serce”, Czytelnik, Warszawa 1975