Gorączka sierpniowej nocy

Czy my mamy, Docencie, jakąś współczesną Wielką Polską Powieść na wzór Wielkiej Amerykańskiej Powieści, czy mamy taką, a nade wszystko, czy ktoś planuje taką napisać? Czy w debacie o literaturze istnieje w ogóle postulat napisania Wielkiej Polskiej Powieści, czy istnieje potrzeba epickiego arcydzieła, czy też wystarczają nam powieści raczej średniej wagi, powieści dobre, niezłe oraz fajne? Czyż nie wydaje ci się, drogi Docencie, iż jesteśmy zbyt mało ambitni w swoich potrzebach i mamy zbyt zachowawcze postulaty co do polskiej prozy współczesnej?

Krzysztof Varga z pewnością jest ambitny, bo w „Masakrze” poprzeczkę ustawił i sobie, i czytelnikom wysoko. Napisał powieść z rozmachem: obszerną, aktualną, gęstą od aluzji oraz pełną literackich odniesień. Fabułę osadził w upalnej, sierpniowej Warszawie, zaludnił osobliwymi postaciami i obficie doprawił ironią. W rezultacie powstała rzecz inteligentna (acz chwilami przegadana), będąca w pewnym stopniu pamfletem na polską inteligencję.

Oto główny bohater Stefan, o jakże wymownym nazwisku Kołtun, rusza w miasto bez pieniędzy i telefonu komórkowego, za to z potwornym kacem i ogromnymi lukami w pamięci. Nie on jest tu jednak najważniejszy, ale znajomi, których spotyka podczas tej warszawskiej odysei. Prezes, Prorok, Docent, Wiedźma, magister Wątroba i tajemniczy Lucjan reprezentują różne światopoglądy, w istocie dali autorowi okazję do zaprezentowania własnych opinii. Kto czyta felietony Vargi w Gazecie Wyborczej, podczas lektury „Masakry” niejednokrotnie odniesie wrażenie déjà vu. Znowu dostanie się bowiem obrońcom krzyża smoleńskiego, hipsterom, narodowcom, lewakom, poetom i krytykom, a nawet zwolennikom zdrowego stylu życia. Nie po raz pierwszy Varga będzie narzekać na niski poziom czytelnictwa w Polsce i opłakany stan przemysłu muzycznego, kpić z polskiego teatru i telewizyjnych programów kulinarnych, wyśmiewać „warszawkę” i wszelkie mody.

Komentarz pisarza do współczesności jest celny i zabawny, niestety brzmi aż nadto znajomo, podobnie jak znajomy wydaje się Stefan, muzyk o przebrzmiałej sławie. Można uznać, że to podstarzała wersja wcześniejszych bohaterów Vargi: mimo upływu lat nadal niedojrzały i skłócony z życiem ochlapus. I choć „Masakra” jest bez wątpienia dobrą książką, nuży mnie już powtarzalność autora. Przydałaby się jakaś znacząca odmiana w przyszłości, zdecydowanie.

***

Jeden z dowcipniejszych fragmentów „Masakry”:

Wszyscy czytają skandynawskie kryminały, prawdziwy skandynawski potop kryminalny tu mamy. Wystarczy napisać na okładce książki, że autor jest godnym następcą Stiega Larssona albo Jo Nesbø i sukces rynkowy murowany. Niedługo zaczną tu wydawać książki telefoniczne Sztokholmu i Oslo, reklamując je jako kolejne sensacyjne odkrycia szwedzkiej i norweskiej literatury kryminalnej. Będą drukować kwity z pralni i listy zakupów ze szwedzkich dyskontów, przepisy na gravlax, na śledzie w musztardzie, köttbullar taki smaczny jak ten z bistro w IKEI, klappgröt, czyli owsiankę z jagodami, jakby ktoś nie wiedział, ale klappgröt brzmi lepiej, prawie kryminalnie, a przede wszystkim przepisy na surströmming, czyli przepyszne i cudownie śmierdzące sfermentowane śledzie. Każdy tu będzie czytał przepis na sfermentowane śledzie w przekonaniu, że czyta kolejne arcydzieło skandynawskiej literatury kryminalnej. No i oczywiście pokusa Janssona, czyli, drodzy panowie, prostacka zapiekanka ziemniaczana, ale każdy, kto zobaczy hasło „Pokusa Janssona, będzie przekonany, że to tytuł wybitnego szwedzkiego kryminału, azaliż nie?

__________________________________________________

Krzysztof Varga Masakra, Wielka Litera, Warszawa 2015