Serce tak białe

Nie mam wątpliwości, że „Serce tak białe” jest przykładem literatury pięknej w pełni zasługującej na to miano. Rozbudowane zdania z wtrąceniami, elegancki język i meandrująca fabuła świadczą o dużym kunszcie pisarskim Javiera Maríasa. Niewielu pisarzy potrafi równie drobiazgowo i wytrwale dywagować na temat tego, co ulotne lub co w ogóle się nie zdarzyło. W moim odczuciu Marías to mistrz roztrząsania, drążenia i analizowania wybranego zagadnienia, co podczas czasem lektury może irytować, częściej jednak urzeka.

Oczarowywanie czytelnika zaczyna się już na poziomie frapującego tytułu, będącym cytatem z szekspirowskiego „Makbeta” (po zabójstwie króla lady Makbet mówi do męża ogarniętego wątpliwościami: Moje ręce mają twoją barwę; lecz wstyd mi, że mam serce tak białe), z kolei pierwsze zdanie powieści podsyca ciekawość:

Nie chciałem wiedzieć, ale dowiedziałem się, że jedna z dziewczynek, kiedy już nie była dziewczynką i niedawno wróciła z podróży poślubnej, udała się do łazienki, stanęła przed lustrem, rozpięła bluzkę, zdjęła stanik, odszukała serce i przyłożyła do piersi lufę pistoletu należącego do jej ojca, który z częścią rodziny i z trójką gości siedział w jadalni. [s. 9]

Na wyjaśnienie, co było przyczyną samobójstwa świeżo upieczonej mężatki, przyjdzie długo czekać, niemniej warto podjąć ten trud. Nie dla rozwiązania zagadki, bo w międzyczasie zejdzie ono na plan dalszy i straci na ważności, ale dla czystej przyjemności obcowania z tekstem. Na mnie działa duszna atmosfera tej książki, otoczka niepewności i zagrożenia oraz pobłyskujący gdzieniegdzie humor (opis politycznego spotkania na szczycie lub scena pacyfikacji strażnika chcącego podpalić obraz w muzeum – bezcenne;)). Ciekawe i istotne dla całości są odniesienia do dzieł malarskich (Rembrandt) i literackich (Kawabata, Kundera), uwagę zwraca wątek śpiącej kobiety i poduszki:

[…] na poduszce się zdradza i szkaluje innych, ujawnia się ich największe sekrety i wyraża się jedynie zdanie dogadzające próżności tego, który słucha, czyli lekceważeniu wszystkich innych: wszystko, co obce temu terytorium staje się czymś zbytecznym i marginalnym, jeśli nie godnym pogardy, tam właśnie najbardziej wypieramy się przyjaźni i byłych miłości, i obecnych również [s. 278]

„Serce tak białe” w dużej mierze dotyczy właśnie tajemnic i niedopowiedzeń, które u Maríasa mają moc sprawczą. Od sekretów niedaleko jest do namiętności, one również odgrywają w powieści ogromną rolę. I choć w prologu słychać strzał, a pewne wydarzenia będą spowite mrokiem, nie należy nastawiać się na kryminał. Na kunsztowne pisarstwo – jak najbardziej.

____________________________
Javier Marías Serce tak białe
przeł. Carlos Marrodán Casas
Wyd. Muza, Warszawa 2000