Gertruda i Klaudiusz

Wracam po kilkunastu latach do Gertrudy i Klaudiusza i po raz drugi jestem pod wrażeniem. Odbiór jest oczywiście inny, dostrzegam nowe rzeczy, ale wciąż się zachwycam. Po pierwsze, pomysłem Updike’a na wykorzystanie wątków z Hamleta oraz wcześniejszych pism, z których czerpał sam Szekspir. Po drugie, historią tytułowych bohaterów doskonale wpisaną w ramy miłości dworskiej z jej oddaniem, wyrzeczeniami i namiętnościami. Swoją drogą obraz Edwarda Burne-Jonesa na okładce polskiego wydania bardzo dobrze oddaje atmosferę książki.

Updike bardzo dokładnie wczytał się w źródła i opisał wydarzenia poprzedzające Hamleta. Powieść kończy się przygotowaniami Klaudiusza do wygłoszenia mowy pojawiającej się w pierwszym akcie u Szekspira i jest to tylko jedna z wielu scen, których finał bądź sugestia pojawia się w dramacie. Pisarz również bohaterów dopasował do szekspirowskich wzorców: nieobecny młody książę przedstawiany jest jako rozkapryszony wieczny student, Poloniusz to stary cwaniak, z kolei królowa wydaje się stale czymś zaniepokojona. Tak staranne „wpisanie się” w Hamleta pozwala w rezultacie spojrzeć na rodzinę królewską z nowej perspektywy. Zaręczam, że po przyjrzeniu się relacjom panującym na duńskim dworze ocena głównych bohaterów nie będzie już tak jednoznaczna.

Updike wielokrotnie rozbierał związki damsko-męskie na czynniki pierwsze i tu jest podobnie, ale chyba po raz pierwszy dał mi się poznać jako feminista. Widać to głównie w prowadzeniu postaci Gertrudy – posłusznej, ale świadomej i niezadowolonej z podrzędnej roli kobiet wobec mężczyzn. Trzeba też mieć dużo zrozumienia dla słabej płci, żeby z takim znawstwem opisywać nie tylko stany emocjonalne bohaterki, ale i zawartość jej półki z kosmetykami, dziergany haft czy otrzymaną w prezencie suknię. W powieści królowa stała się wreszcie pełnowymiarową postacią, także dzięki interesującej interpretacji macierzyństwa – Gertruda jest bowiem matką niespełnioną, cierpiącą z powodu domniemanego odrzucenia przez syna. Nie sposób jej nie polubić, choć ma przecież i wady.

To wszystko razem wzięte sprawiło, że powieść Updike'a trafiła na listę moich ulubionych książek o miłości i najlepszych w jego dorobku. W Gertrudzie i Klaudiuszu nie pasowało mi jedno, a mianowicie nieliczenie się z wiekiem bohaterów – tytułowa para jest raczej zbyt zaawansowana wiekiem na pewne ekscesy, zwłaszcza biorąc pod uwagę średniowieczne realia. Ale nic to, na drobiazgi można przymknąć oko, choć domyślam się, że autor celowo dodał kochankom wigoru.;)

___________________________________________________

John Updike Gertruda i Klaudiusz tłum. Maciej Świerkocki

Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2001