Do wszystkiego

Służące do wszystkiego powstały z chęci przywrócenia pamięci kobietom pomijanym przez całe dekady: tym, których chlebodawcy często nie pamiętali z imienia i dla własnej wygody nazywali je po prostu Marysią albo Kasią. Stanowiły najniższy szczebel w hierarchii służby domowej tj. gotowały, sprzątały i zajmowały się dziećmi. Ich praca często przybierała formę (pół)niewolnictwa, przywileje były nieliczne lub żadne.

Joanna Kuciel-Frydryszak zgrabnie przedstawiła specyfikę zawodu przedwojennej służącej, wykorzystując w tym celu wspomnienia i artykuły prasowe z pierwszej połowy XX wieku. Najciekawsze wydały mi się rozdziały pokazujące, na czyją i jakiego rodzaju pomoc mogła liczyć ta grupa zawodowa. Były więc nieliczne szkoły i kursy uczące fachu, były tzw. kantory stręczeń czyli odpowiednik biur pośrednictwa pracy. O prawa służących upomniały się z czasem socjalistyczne związki zawodowe, wobec których kontrę stanowiły katolickie stowarzyszenia służących – skuteczne i dobrze zorganizowane, ale tworzone głównie ze strachu przed komunizmem. Wiele problemów z pewnością rozwiązałaby ustawa rządowa, niestety ta omawiana w parlamencie w 1920 r. przepadła za sprawą partii chłopskiej i dopiero od 1933 r. służba domowa mogła liczyć na ochronę prawną.

Swoją drogą wyimki z debat sejmowych oraz przedruki artykułów prasowych cytowane w książce są frapujące. Oględnie mówiąc, temat wzbudzał duże emocje, wielu obywateli ostro występowało przeciw przyznawaniu praw „garnkotłukom”. Tym bardziej pozytywnie zaskakuje dalekowzroczność Narcyzy Żmichowskiej, która już w 1867 r. na łamach Bluszcza zalecała panienkom i paniczom samodzielność i wieszczyła, że […] w epoce przyszłej kobieta hartowniej się wykształci, [...] nauczy się w domu żyć, tak jak czasem w podróży bez służącej żyje, byle tylko od wschodnich zwyczajów odwykła — byle na moralne przekonanie to wzięła, że istotnie złem jest nie zrobić dla siebie i kolo siebie wszystkiego, co zrobić można, i że grzechem narzucać służącej to, czego ona może nie zrobić. Długo trzeba było czekać, ale proroctwo spełniło się.

Służące do wszystkiego czyta się i ogląda z przyjemnością, choć treść do wesołych nie należy. Dobrze się stało, że przynajmniej garstka tych kobiet została z imienia i/lub nazwiska uwieczniona, teraz także przez Kuciel-Frydryszak.

_____________________________________________________________________________

Joanna Kuciel-Frydryszak Służące do wszystkiego, Wyd. Marginesy, Warszawa 2018