Nie umieraj do jutra

W chwili wybuchu powstania warszawskiego Wacław Gluth-Nowowiejski miał zaledwie 18 lat. Nie walczył długo – w połowie września 1944 r. został ranny, odcięty od kolegów i świata spędził sześć tygodni w suterenie na Marymoncie. Cudem znaleźli i uratowali go przechodnie, później cudem wykurował się z gangreny, zapalenia płuc i wycieńczenia. 

W Nie umieraj do jutra znajdziemy więcej niebywałych historii, choć jak zaznacza autor, prawie wszystkie są wiernym zapisem zdarzeń. Opowiadają o ludziach, którzy z własnej woli, z braku innych możliwości lub przez przypadek nie opuścili Warszawy po kapitulacji powstania i ukrywali się wśród ruin. Tu wystarczy przypomnieć sobie historię Władysława Szpilmana z filmu „Pianista” Polańskiego, żeby mieć podstawowe wyobrażenie o sytuacji, a więc o głodzie, zimnie, chorobach i konieczności ciągłego czuwania.

Autor zwraca uwagę na coś jeszcze, coś niezwykle istotnego dla przetrwania w tamtych warunkach, a mianowicie na kondycję psychiczną warszawskich Robinsonów. Niektórzy koczowali w grupkach, ale byli i samotnicy, którym chyba było najtrudniej:

Początkowo wypełniają mu dni wyjątkowe i zmienne okoliczności, codzienne zajęcia. Potem robi się za dużo czasu. Aż w grudniu samotność staje się dominująca. Mówi do siebie, wygłasza tyrady, nuci, śpiewa, pogwizduje. Izolacja, którą sam wybrał, zaczyna być przekleństwem. Budzi się z majakami, zasypia w omamach. Napięcie nerwowe staje się nie do zniesienia. [s. 79]

Opowiadania Glutha-Nowowiejskiego nie są może literacko wysmakowane, wydają się za to bardzo prawdziwe – użycie czasu teraźniejszego i szczegółowość opisu dają wrażenie dziania się tuż obok, do tego mamy zdjęcia oraz informacje o powojennych losach bohaterów. Zastanawia mnie tylko jedna rzecz: autor prześlizguje się po tematach niewygodnych (gwałty, ukrywający się Żydzi) i chciałoby się wiedzieć, z czego to wynika.

______________________________________________________________________

Wacław Gluth-Nowowiejski, Nie umieraj do jutra, Marginesy, Warszawa 2019