Warszawa Jarosława Iwaszkiewicza

Warszawa nie była piękna. A jednak! Kiedy się szło Alejami Jerozolimskimi ku trzeciemu mostowi, kiedy widziało się tam w głębi zasłony niebieskich wiosennych mgieł albo jesienne zielone blaski na niebie, kiedy brązowe dywany jesiennych chryzantem zlewały się wzdłuż trotuarów w jedną plamę, kiedy kolejowym mostem przemykał pociąg, a dołem na szerokiej Wiśle czepiał się filarów mostowych popielaty dym parowca – to było bardzo piękne! [s. 263]

To ciekawy koncept pokazać Warszawę przez pryzmat twórczości jednego pisarza, w tym przypadku Jarosława Iwaszkiewicza. Co prawda na stałe mieszkał w Podkowie Leśnej, niemniej w stolicy bywał często ze względów zawodowych i towarzyskich, dla przyjemności zresztą również. Miał okazję oglądać Warszawę przez blisko osiem dekad, a więc w różnych ustrojach politycznych, w czasie pokoju i wojny, w rozkwicie i w ruinie. Kolejne epoki i przemiany doskonale widać w książce Tomasza M. Lerskiego, który prześledził pisma Iwaszkiewicza (od prozy przez dzienniki oraz listy aż po notatki) i na potrzeby niniejszej publikacji wyłuskał co ciekawsze varsaviana.

Są tu rozdziały o bliskich, o ludziach „pięknych i niepięknych”, są rozdziały dotyczące konkretnych miejsc oraz mniej lub bardziej istotnych wydarzeń z życia stolicy. Obok migawek z przyjęć w ambasadach, zapisu wrażeń z koncertów i spektakli znajdziemy nostalgiczne opisy Warszawy z czasów dzieciństwa Iwaszkiewicza albo poruszające wspomnienia z lata 1920 r. czy pierwszych dni września 1939 r. Z rzadka trafiają się fragmenty pisane jakby na specjalne zamówienie, czego dobrym przykładem jest pełna zachwytów relacja ze spaceru po odbudowywanej stolicy, od Domu PZPR po trasę W-Z. A przecież pisarz nie zawsze był łaskaw w swoich opiniach – wiele zmian i innowacji mu się nie podobało, pozwalał sobie na przytyki i krytykę, choć w sumie może częściej spotkamy się tu ze złośliwościami wobec znajomych m.in. Leśmiana i Gałczyńskiego.

Kompilacja Lerskiego portretuje miasto, jakiego już nie ma, przy okazji dużo też mówi o samym pisarzu, jego odczuciach i zaangażowaniu. Warszawa była dla Iwaszkiewicza arcyważna i nie mam wątpliwości, że darzył ją ogromnym sentymentem. W książce uderza również doskonała pamięć i znajomość topografii, w tym nazw poszczególnych kamienic.W połączeniu z kunsztem literackim niejednokrotnie pozwoliło to na uchwycenie atmosfery, czy mowa jest o występach w Picadorze czy o jeździe tramwajem koło getta podczas okupacji. Piękna, barwna opowieść, której starczy na wiele wieczorów.

_____________________________________________________

Tomasz M. Lerski, Warszawa Jarosława Iwaszkiewicza: portret miasta w zwierciadle literatury, Wyd. Fabuła Fraza, Warszawa 2019