Nocni wędrowcy - Wojciech Jagielski

"Nocni wędrowcy" znaleźli się w tegorocznym finale do nagrody Nike, autor od dawna jest uważany za następcę Ryszarda Kapuścińskiego. Jedna książka to z pewnością za mało, żeby wyrobić sobie zdanie o pisarzu, mnie jednak trudno zgodzić się z podobnymi pochwałami. Przede wszystkim nie odpowiada mi styl Jagielskiego - rozwlekły, z nadmiarem szczegółowych opisów otoczenia, często "meandrujący". W rezultacie całość traci, a wymowa relacji rozmywa się. Potwierdza się reguła, że mniej często znaczy lepiej.


Książce nie można naturalnie odmówić wartości poznawczych, te są niepodważalne. Główny temat stanowią partyzanci ugandyjscy i prowadzona przez nich od lat wojna. Armia Boża to fanatycy brutalnie zwalczający swoich przeciwników, którymi mogą stać się właściwie wszyscy. Jak mówi jeden z rozmówców Jagielskiego, ksiądz Kosma: Ta wojna wydaje się bez celu i karmi się sama sobą. Nie idzie w niej ani o złoża ropy naftowej, ani o diamenty, a partyzanci są partyzantami tylko dlatego, że zawsze nimi byli i niczego innego nie potrafią [s. 318].

Działania partyzantów są tym bardziej brutalne, że do armii przemocą wcielają porwanych nastolatków. Niejednokrotnie zmuszają ich do mordowania współplemieńców, w tym także członków najbliższej rodziny. Ktoś powiedział, że dzieci są doskonałymi żołnierzami, bo po jakimś czasie i odpowiednim przyuczeniu uważają wojnę za rozrywkę, za grę, w którą bawiły się lub bawiłyby się na podwórkach i szkolnych dziedzińcach. Nie czują strachu przed śmiercią - własną ani cudzą - bo, w przeciwieństwie do dorosłych, nie myślą o niej. Nie boją się, bo zdążyli przeżyć tak niewiele, tak niewiele poznali, tak niewiele mają do stracenia. Brak im doświadczeń, zamierzeń i marzeń, zobowiązań i obowiązków [s. 62-63].

Rzeczywistość wyłaniająca się z opowieści Jagielskiego jest ponura i może szokować. Mnie niezbyt poraziła - nie wiem, czy za sprawą wcześniejszych lektur na podobne tematy (choćby "Strategia antylop" Hatzfelda), czy za sprawą stylu autora. Powiem więcej - niekiedy byłam nawet znudzona. Książka podzielona jest na trzy części: pierwsza skupia się na nieletnich partyzantach, druga na wyborach w Ugandzie, trzecia na afrykańskich wierzeniach w duchy. I choć ciekawe są informacje dotyczące historii Ugandy i kilku państw ościennych, wszystko zlewa się ze sobą, przez co efekt końcowy wydał mi się stanowczo za słaby. Może zbyt wiele się spodziewałam po następcy Kapuścińskiego?

Wojciech Jagielski, "Nocni wędrowcy", Wydawnictwo W.A.B., Warszawa, 2009