Kochany diable

– Kochany diable – krzyczę – pomóż mi, na litość boską! [s. 26] 

Na okładce Szkoły klasztornej wydawca straszy ponurą historią o opresyjnej instytucji dążącej do wytępienia indywidualności przy pomocy totalnej kontroli oraz surowych kar, jakby to miał być co najmniej orwellowski 1984 przeniesiony w scenerię katolickiego internatu. Absolutnie tak nie jest, co wyraźnie daje się wyczuć od pierwszych stron, bowiem na relację narratorki składają się głównie cytaty z lekcji, podręczników i religijnych pisemek, w ujęciu Barbary Frischmuth brzmiące ironicznie, a niekiedy nawet komicznie.

Powinnyśmy się cieszyć, że jesteśmy w takich dobrych rękach. Tu wyprowadzą nas na ludzi. Gdy kiedyś stąd odejdziemy, wszystkie drzwi będą stać przed nami otworem i wszędzie będziemy mile widziane. Szkoła cieszy się najlepszą opinią, a naszym pierwszym obowiązkiem jest jej nie zszargać. Nie wolno nam tego robić, bo i nas otoczono tu opieką. Zadbano o nasze ciała, nasze umysły, a nade wszystko o nasze dusze. jesteśmy winne wdzięczność, tak za dobroć, jak i za surowość, gdyż to, czego tu doświadczamy, przeżyły już niezliczone pokolenia przed nami, i ostatecznie wszystkim to wyszło na dobre. [s. 51] 

Nauki wpajane wychowankom skupiają się na pobożności, czystości, służbie Bogu i naturalnie mężczyźnie, jako że przygotowują również do roli żony i matki. Długi wykaz odmawianych modlitw, lekcja przyzwoitości czy opis systemu kar nie pozostawiają wątpliwości, że wszelki nadmiar może odbić się czkawką. I tak jest w przypadku głównej bohaterki, która mniej lub bardziej jawnie buntuje się przeciwko klasztornemu porządkowi: a to wymyśla z koleżanką historyjki, a to zabawia się niecnie w Kleopatrę i Antoniusza, kiedy indziej zaś szuka nieprzyzwoitych fragmentów w Biblii. Szkoły klasztornej doprawdy nie należy się bać, miejscami jest zabawna. 

W powieści Austriaczki warto pogrzebać, zajrzeć pod powierzchnię tekstu, bo to tylko pozornie prosta opowiastka. Na pospieszną lekturę nie pozwala zresztą sposób narracji – rozdziały stanowią luźny zbiór, zmienia się ich styl (od modlitwy przez kazanie po list), niektóre początkowo zaskakują tematem (np. patrzenie). Całość wybrzmiewa szczególnie diabolicznie (sic) teraz, kiedy od polskich funkcjonariuszy kościoła można usłyszeć niejedną „rewelację” mającą na celu rzekomą troskę o kobiety. Gwoli informacji: książka po raz pierwszy ukazała się ponad pół wieku temu.

_______________________________________________________________________ 

Barbara Frischmuth, Szkoła klasztorna, tłum. Eliza Borg, Wyd. Od Do, Łódź, 2018