Panna Jola

Bohaterka powieści Gábora Thurzó jest istotą nieznośną: skoncentrowana na sobie, bezustannie manipuluje ludźmi i faktami. Nieścisłości i niedomówienia zmieniają się stopniowo w kłamstwa, i tak z ojca, emerytowanego listonosza, panna Jola zrobiła już byłego oficera, a inżynier Berkovics lada moment stanie się jej mężem. Iluzje biorą górę nad prawdą, tymczasem kobieta stopniowo traci kontrolę nad tym co prawdziwe, a co urojone.

Ten proces odklejania się od rzeczywistości całkiem nieźle udał się autorowi, między innymi dzięki rwanej, nielinearnej narracji oraz fragmentom ograniczonym do dialogów. Książka w chwili węgierskiej premiery w 1968 roku mogła uchodzić za nowatorską, dzisiaj trąci nieco myszką. Jeśli czytać Pannę Jolę jako rzecz „z epoki”, atrakcyjne mogą wydać się socjalistyczne realia z komórką partyjną, brakami zaopatrzeniowymi oraz problemami mieszkaniowymi na czele.

Co mnie zastanowiło, to zawoalowane uwagi o wywózce Żydów podczas wojny oraz zajmowaniu pozostawionego mienia. Kilkakrotnie pojawiają się zapewnienia, że ktoś nie jest Żydem albo dla odmiany – antysemitą, i raczej nie bez powodu Jola słucha w pewnym momencie płyty z nagraniem pieśni Hava nagila. Ot, niuanse, jakich wiele w tej budapesztańskiej historii.

__________________________________________________________________

Gábor Thurzó, Panna Jola, przeł. Krystyna Pisarska, PIW, Warszawa 1973