Rozważania po próbie zabójstwa

Książka Salmana Rushdiego, który cudem przeżył atak nożownika w 2022 roku, miała być sposobem na przejęcie kontroli nad tamtym wydarzeniem, zawładnięcie nim, odrzucenie roli ofiary [s. 181]. Nie terapią, ale próbą zdystansowania się od bolesnych przeżyć, uporządkowania ich, aby móc wrócić do „normalnego” pisania. Terapia czy nie, odpowiedzenie na przemoc sztuką było niewątpliwie dobrym posunięciem – skorzystał i autor, i czytelnicy.

Nóż jest przede wszystkim zapisem wydarzeń sprzed dwóch i pół roku oraz sprawozdaniem z długiego procesu leczenia. Po części jest również piękną historią miłosną i esejem o sile literatury. Cytując dzieła innych literatów, przywołując ataki na Nadżiba Mahfuza i Samuela Becketta, wspominając spotkania z kolegami po piórze, pokazuje, że pisarstwo to coś znacznie więcej niż zawód czy misja; wierzę mu, gdy pisze, że literatura jest jego domem.

Pośród licznych informacji zawartych w Nożu zaskakujące były dla mnie nazwiska prominentnych osób (obok polityków  byli to m.in. Roald Dahl, Germaine Greer, John Berger), które po nałożeniu fatwy na Rushdiego w 1988 r., rugały tegoż, a broniły islamistów. O ile pisarz był wówczas persona non grata w wielu miejscach, to po 2022 r. spotkał się z wieloma gestami sympatii, również w Wielkiej Brytanii. Można odnieść wrażenie, że ziszczone pogróżki fundamentalistów otworzyły niektórym oczy.

Na koniec cytat:

Przez ponad trzydzieści lat nie godziłem się na to, by definiowała mnie fatwa, chciałem być postrzegany jako autor moich książek — pięciu sprzed fatwy i szesnastu późniejszych. Z trudem, ale sztuka ta mi się udała. Gdy wychodziły ostatnie moje książki, ludzie w końcu przestali pytać o atak na Szatańskie wersety i ich autora. I proszę, znowu zostałem wciągnięty w ten niechciany temat. Teraz już chyba, myślałem, nigdy nie uda mi się przed nim uciec. Bez względu na to, co już napisałem i co jeszcze mogę napisać. Zawsze będę tym gościem, który dostał nożem. Ten nóż mnie definiuje. Będę z tym walczył, podejrzewam jednak, że bezskutecznie. [s. 185]

Mam nadzieję, że Salman nie będzie jednak pamiętany jako ten od noża.

______________________________________________________

Salman Rushdie, Nóż. Rozważania po próbie zabójstwa, tłum. Jerzy Kozłowski, Rebis, Poznań 2024