Odcinanie korzeni

O książce Deborah Feldman i jej ekranizacji mówi się dużo, na ogół w tonie niezdrowej ekscytacji. Tymczasem jeśli ktoś ma choćby blade pojęcie o chasydach, Unorthodox przeczyta bez większego zaskoczenia. Nie będzie zszokowany faktem, że dzieciom od małego wpaja się pobożność, że telewizja i kino są zabronione, a edukacja dziewcząt ograniczona. Nie będzie też zbulwersowany informacjami o aranżowanych małżeństwach i ścinaniu włosów pannie młodej. Takie praktyki wciąż mają miejsce wśród wyznawców różnych odłamów religijnych.

Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że Feldman nie stawia siebie w roli ofiary i nie biadoli nad niegdysiejszym życiem pełnym zakazów i nakazów, raczej przyjmuje je za rzecz naturalną. Wspominając dorastanie podkreśla, że długo starała się być skromna i posłuszna jak jej żydowskie koleżanki, niestety bez powodzenia – zawsze miała poczucie odstawania od reszty społeczności, bycia napiętnowaną. Można to złożyć na karb wychowania w dysfunkcyjnej rodzinie oraz krnąbrnego charakteru, tak czy owak, z wiekiem zaczęła kwestionować nauki Talmudu i coraz więcej czytać. Po cichu liczyła na to, że wraz z zamążpójściem zyska niezależność i szansę na dalszą edukację.

Przyznam, że opis życia na brzydkim i biednym Williamsburgu (część Brooklynu) oraz stopniowego odchodzenia od wiary może fascynować, przede wszystkim gojów. Feldman portretuje Satmarów z ich obrzędami i surową obyczajowością bez demonizowania, choć narusza niejedno tabu, szczególnie związane z dyskryminacją kobiet. Nie dziwi mnie oburzenie chasydzkiej wspólnoty, które uznało Deworje za zdrajczynię – było nie było, pozwala sobie na liczne niedyskrecje, na przykład dotyczące pożycia małżeńskiego. Wierzę, że dla osób religijnych wiele fragmentów książki było po prostu nie do przyjęcia.

Pojawiły się również głosy o przekłamaniach i rzeczywiście coś jest na rzeczy. Podczas lektury dają się zauważyć niekonsekwencje oraz białe plamy. Chciałoby się zapytać, kiedy Feldman nauczyła się czytać po angielsku (język zakazany), jak naprawdę wyglądały jej relacje z matką i czy faktycznie z łatwością odcięła się od dziadków, którzy wychowywali ją w zastępstwie rodziców. Zastanawia również rozdźwięk między rzekomą bystrością dziewczynki a podstawowymi brakami w wykształceniu; i jeszcze jedno: jak na osobę dorastającą w swoistym getcie, nadzwyczaj dobrze poradziła sobie w świecie gojów.

Myślę, że do wyznań z Unorthodox należy podchodzić z ostrożnością i nie traktować jako literatury faktu. Owszem, autorka na wstępie zastrzega, że nazwiska i szczegóły wydarzeń zostały zmienione, nie wiadomo jednak w jakim stopniu. Po przeczytaniu kilku dementi ze strony Satmarów sądzę, że prawdziwa historia Deworje jest o wiele bardziej złożona, być może nawet ciekawsza. Sama książka jest wciągająca – podejrzeć z bliska środowisko, które woli pozostawać w cieniu, to rzadka okazja.

___________________________________________________________________

Deborah Feldman, Unorthodox. Jak porzuciłam świat ortodoksyjnych Żydów

tłum. Kamilla Slawinski, Wyd. Poradnia K, Warszawa 2020