Martwa Pasieka

Jak czytać utwór, którego fabuła według samego autora jest absurdalna i nie ma wielkiego sensu? Jarosław Iwaszkiewicz we wstępie stwierdza, że jego Martwa Pasieka ma formę muzyczną i na nią należy zwrócić uwagę. Nie mam niestety słuchu muzycznego i nie dostrzegłam owej formy, podobnie jak nie dostrzegłam specjalnej pozycji każdego słowa czy zdania. Pan pisarz musi wybaczyć – skupiłam się na treści. 

Rzecz dzieje się po roku 1956, w małej osadzie. Do dwóch kobiet mieszkających w leśnej chacie przybywają dawni znajomi, każdy z innym bagażem bolesnych doświadczeń. Niektórzy wyszli z więzienia, inni z poprawczaka, jeszcze inni są wciąż w żałobie i teraz, z mniejszym lub większym zapałem, próbują odnaleźć się w nowych okolicznościach. Nie trudno zgadnąć, że Martwa Pasieka to nie tylko nazwa wytrutego siedliska pszczół, ale metafora całej okolicy – i owady, i mieszkańców zniszczyła cywilizacja czyli człowiek. 

Niby jest to opowiadanie kryminalne, tymczasem wyraźnie zaznaczają się w nim bolączki powojennych lat: nowy ład polityczny, towarzysząca mu nierzadko degrengolada, ścierające się stare z nowym, a co za tym idzie – dylematy moralne. Mimo braku wyczucia muzycznego odnalazłam w tym opowiadaniu sporo smaczków, przede wszystkim solidną prozę.

Drugi tekst w tomiku to Psyche, dla mnie rzecz kapitalna. Przepisany na nowo mit zanosił się na dowcipną wariację, bo np. Apollo Kostecki jest lekarzem w miasteczku Mały Parnas, starsze siostry głównej bohaterki to zazdrośnice, z kolei zabiegający o względy dziewczyny stary kawaler nazywa się Natręcki. Ton opowieści stopniowo jednak ulega zmianie i rozwija się bardzo współczesny dramat. 

Przyznam, że Iwaszkiewicz bardzo mnie zaskoczył, głównie empatią w stosunku do swojej bohaterki, a w istocie do kobiet w ogóle. Doskonale zdaje sobie sprawę z bezbronności, osamotnienia oraz strachu brzemiennej Psyche, która staje przed arcyważnym wyborem. To zrozumienie kobiecego losu jest niebywałe i może trzeba uwierzyć wtrącającemu się co rusz narratorowi, że pisze wyłącznie na podstawie własnych doświadczeń, bo inaczej nie sposób. Ja mu wierzę, zwłaszcza gdy mówi: Żyj, moja Psyche, w miłości jest życie. 

W Psyche widać dokładnie przemyślaną treść i formę, nie ma żadnej przypadkowości. Mimo pesymistycznego wydźwięku opowiadanie wydaje się świeże – dowodzi, że mity nie są jedynie fantazyjną opowieścią o bóstwach i siłach nadprzyrodzonych, ale głęboko zakotwiczone w przyziemnych ludzkich sprawach. A te Iwaszkiewicz znał przecież bardzo dobrze. 

_________________________________________________________________ 

Jarosław Iwaszkiewicz, Martwa Pasieka, Książka i Wiedza, Warszawa 1973