Mała księga

Mała księga to dla mnie kolejna przypadkowa lektura. Gdyby nie kiermasz starych egzemplarzy w bibliotece, długo pewnie o niej bym się jeszcze nie dowiedziała. Kazimierz Brandys (1916-2000) opisał w niej dzieciństwo spędzone w Łodzi, przy czym już na pierwszej stronie sugeruje, że jego zapiski należy traktować z przymrużeniem oka – już na wstępie przedstawia się bowiem jako osobnik, który według zodiakalnej klasyfikacji głównie męczy siebie i innych.

Małemu Kaziowi rzeczywiście zdarzało się dręczyć babcinego kanarka, szantażować starszego brata Mariana i dokuczać kolegom, co wyznaje karnie, acz z humorem. Nie był złotym dzieckiem, raczej przeciętnym chłopcem, który niezbyt dobrze radził sobie i w szkole, i podczas zabaw z rówieśnikami. Posłuszny był tylko pozornie, w duchu buntował się przeciwko narzucanym zasadom, od czasu do czasu dając upust gniewowi. Kiedy indziej zachowywał się po prostu tchórzliwie, jak to dziecko. 

 

Brandys niejednokrotnie obśmiewa swoją chłopięcą naiwność, gdy wspomina m.in. pierwszą przygodę erotyczną (miał wówczas pięć lat;)), rzekomo mistrzowski popis gry na fortepianie, podsłuchiwanie weteranów w parku albo hołd złożony ulubionemu nauczycielowi. Obok zabawnych historii są też w Księdze… passusy wzruszająco piękne, na przykład o odkrywaniu literatury i kina, podziwie dla brata, albo ostatnich wakacjach przed przeprowadzką do Warszawy. Weźmy taki fragment:  

 

Możliwe, że rodzinę nosi się w sobie. Bywają dni, kiedy czuję ich z bliska, jakby nagle ożyli. To nie jest sprawa myślenia, raczej obecności. Są. Przyszli. Ruszają i mówią. Potem nadchodzą inne dni, pracuję; rozmawiam, zasypiam – nie ma ich, żyję bez przodków. Albo mi się tylko tak zdaje, bo niewykluczone, że oni są przy mnie zawsze i że przeżywam ich bez sekundy przerwy. W ten sposób duchy moich przodków czuwają nade mną. [s. 61] 

 

A rodzinę autor miał liczną i jak najbardziej godną uwiecznienia. Były w niej duże fortuny i bankructwa, małżeństwa z rozsądku i mezalianse, były też wielkie zdrady, oszustwa i zwykła nieczułość i tragiczne śmierci. Życiorysy ciotek i wujów bardzo różnią się od siebie – można odnieść wrażenie, że rodzina składała się wyłącznie z oryginałów. Zapewne nie do końca tak było, ale dzięki kunsztowi Brandysa chce się w to wierzyć.

 

_____________________________________________________ 

Kazimierz Brandys Mała księga, Czytelnik, Warszawa 1975