Muzyka pop z Vittuli - Mikael Niemi

Szpitale psychiatryczne są przepełnione ludźmi, którzy czytają zbyt dużo. Kiedyś byli - tak jak my - silni fizycznie, otwarci, zadowoleni i zrównoważeni. Potem zaczęli czytać. Najczęściej przez przypadek. Jakieś przeziębienie, wymagające kilku dni leżenia w łóżku. Ładna okładka wzbudzająca ciekawość. I nagle rodzi się zły nawyk. Pierwsza książka prowadzi do następnej. I następnej, i jeszcze jednej, ogniwa w łańcuchu, który wiedzie prosto w dół, w wieczny mrok choroby psychicznej. Po prostu nie można przestać.

Z największą ostrożnością można posługiwać się książkami, które czegoś uczą, jak leksykonem, podręcznikiem albo instrukcją naprawy. Niebezpieczna jest literatura piękna - to tam rozmyślania mają swój początek i pożywkę do rozwoju. Do cholery! Tak niebezpieczne i uzależniające produkty powinny być sprzedawane wyłącznie w kontrolowanych przez państwo sklepach, za okazaniem dowodu tożsamości, reglamentowane i tylko dorosłym. [s. 190-191]


Podobną pogadankę o zagrożeniach wieku dojrzewania można usłyszeć od ojca w Pajali, czterotysięcznej wiosce na dalekiej północy Szwecji, tuż przy granicy z Finlandią. A przynajmniej takie rewelacje usłyszał narrator "Muzyki pop z Vittuli" - książki wspomnianej przez Tilmanna Bünza w "Krainie zimnolubów" jako niebywale popularnej wśród Szwedów. Po jej przeczytaniu jest to dla mnie całkowicie zrozumiałe.

Powieść jest zapisem wspomnień z okresu dorastania przypadającego na lata 60-te i 70-te ubiegłego stulecia. Żyć na głębokiej, a raczej odległej, szwedzkiej prowincji nie jest łatwo. Mattias widzi to następująco:

Z czasem zrozumieliśmy, że nasze rodzinne strony właściwie nie należą do Szwecji. dołączyliśmy jakby przez przypadek. Północny skrawek ziemi na doczepkę, trochę posępnych mokradeł, gdzie można natknąć się na ludzi, którzy tylko po części są szwedami. Byliśmy inni, odrobinę gorsi, odrobinę niewykształceni, odrobinę ubodzy duchem. [...] Materialnie radziliśmy sobie. Lecz w sensie tożsamości. Byliśmy nijacy. Nasi rodzice byli nijacy. [s. 51]

Do tego dochodzą inne utrudnienia:

Mieliśmy najgorsze w całym królestwie wyniki w ogólnokrajowych testach. Nie umieliśmy się zachować przy stole. W domu nosiliśmy czapki. Nigdy nie zbieraliśmy grzybów, unikaliśmy warzyw i nigdy nie mieliśmy rakowych uczt w sierpniu. Nie potrafiliśmy zabawiać rozmową, deklamować, pakować prezentów ani wygłaszać mów. Chodziliśmy, stawiając stopy palcami na zewnątrz. Kłóciliśmy się z fińskim akcentem, nie będąc Finami, kłóciliśmy się ze szwedzkim akcentem, nie będąc Szwedami. [s. 52]

Mimo to dzieciństwo Mattiasa można śmiało uznać za udane. Były w nim "chłopackie" przyjaźnie, zabawy i bitwy, były psoty i burze hormonalne, a przede wszystkim była muzyka. Zaczęło się od ukradkowego przesłuchiwania płyt na adapterze starszej siostry, z czasem fascynacja popem przerodziła się w garażowe granie na pseudo-gitarach skleconych z płyty pilśniowej, aby wreszcie zacząć grać na prawdziwych instrumentach w szkole i w okolicznych domach kultury. Pal licho wartość granej muzyki, zainteresowanie damskiej części publiczności było nie do przecenienia.

Siła tej książki polega moim zdaniem na wyważonym połączeniu realizmu (aczkolwiek z małą szczyptą fantazji) i poczucia humoru, dzięki czemu ta słodko-gorzka historia oferuje nie tylko uśmiech, ale i refleksję. Jest w niej przede wszystkim głębokie zrozumienie i szacunek wobec opisywanej społeczności czyli prostych chłopów, których codzienność wypełniona jest głównie pracą. Autor potrafił odnaleźć uroki w surowym życiu na odludziu i przedstawić je na tyle barwnie, że powieść czyta się z ogromną przyjemnością. Natomiast sceny takie jak dzielenie spadku po babci, mocowanie się na pięści czy zawody w piciu samogonu powinny być wystarczającym bodźcem do zrealizowania ekranizacji powieści Niemi. Ja z chęcią odwiedziłabym Pajalę, choćby w kinie.

Mikael Niemi, "Muzyka pop z Vittuli", Wydawnictwo Jacek Santorski & Co / Wydawnictwo Czarne, 2003