Trawa śpiewa - Doris Lessing

Aż trudno uwierzyć, że debiutancka powieść Lessing ukazała się po raz pierwszy 60 lat temu. Trudno, bo historia w niej opisana mogłaby zdarzyć się dzisiaj: zmagania z materią, z głęboko zakorzenionymi przekonaniami, z tzw. czynnikiem ludzkim czy wreszcie z własnym losem są nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Główni bohaterowie powieści mieli wyjątkowego pecha, ponieważ musieli zmagać się ze wszystkimi tymi przeszkodami.


"Trawa śpiewa" bazuje na opozycjach: biali kontra czarni, idealiści kontra realiści, kobieta kontra mężczyzna, pan kontra sługa oraz jednostka kontra społeczeństwo. Tak też z grubsza rysuje się świat Mary i Dicka Turnerów, który coraz bardziej ich przytłacza i zmusza do poddania się. Oboje nie potrafią odnaleźć się w systemie niepisanych praw rządzących życiem białych osadników w Południowej Afryce lat 40-tych. A podstawowa zasada jest prosta: Albo nauczysz się myśleć po naszemu, albo wynocha; nie chcemy cię. [str. 20]

Siłą powieści Lessing jest duża dowolność interpretacji. Książkę można traktować jako historię upadku głównej bohaterki, opowieść o rozpadzie małżeństwa, a nawet jako zapis postępującej choroby. Jest również o tym, jak trudno uciec od wzorców wyniesionych z rodzinnego domu i jak często - wbrew staraniom - powtarzamy błędy rodziców. Inne możliwości interpretacyjne dają odwołania biblijne: osadnicy nazywają Dicka Jonaszem ze względu na nękające go niepowodzenia, uznając się jednocześnie za równych Bogu, bo przecież to od nich - niczym Jonasz od Stwórcy - odwraca się Turner.

Wątek domniemanej "boskości" białych ludzi wydał mi się najciekawszy, często mam bowiem wrażenie, że przekonanie o wyższości rasy białej nad czarną pokutuje do dzisiaj. Narzucanie Afrykanom naszego (czyli "białego") punktu widzenia jest na porządku dziennym, a przecież mogliby wykrzyczeć białym prosto w twarz ich własne credo: Albo nauczysz się myśleć po naszemu, albo wynocha; nie chcemy cię. Nigdzie nie jest przecież powiedziane, że to biali mają monopol na wiedzę, zwłaszcza w przypadku odmiennych kultur.

Powieść Lessing ma dużo do zaoferowania, także pod względem samego warsztatu. Nie do końca odpowiada mi jej "kanciasty" styl, ale przyznam, że opisy Afryki są bardzo sugestywne, a portrety psychologiczne głównych bohaterów świetnie zarysowane. Absolutnie zgadzam się z innymi, że "Trawa..." intensywnie pobudza apetyt na inne afrykańskie książki tej pisarki. Ja już rozglądam się za następnymi;)

Doris Lessing, "Trawa śpiewa", tłum. Joanna Puchalska, Świat Książki, Warszawa, 2008