Biblioteka kapitana Nemo - Per Olov Enquist

Dziwna i trudna w odbiorze książka, która jednocześnie nęci. Już na początku autor wrzuca czytelnika na głęboką wodę, nie wyjaśnia zastanej sytuacji, z odprysków każe wyciągać wnioski i mozolnie odtwarzać historię. Opowieść narratora jest dość chaotyczna, poszatkowana, pewne motywy powracają, inne zaś pozostają do końca niejasne. Atmosfera jest mroczna i opresyjna, a wyczekiwane rozwiązanie pozostawia wiele znaków zapytania. Parafrazując Pirandella chciałoby się powiedzieć: Nic nie jest tak, jak się państwu zdaje.

Historia dotyczy dwóch chłopców urodzonych tego samego dnia w szwedzkiej osadzie w 1934 r., zamienionych przypadkowo w szpitalu, a przywróconych właściwym rodzicom 6 lat później. Chłopcy byli kolegami, po zamianie ich relacje mocno osłabły, głównie chyba za sprawą dorosłych, którzy nie potrafili odnaleźć się w nowych okolicznościach. Sytuacja dodatkowo skomplikowała się, gdy do domu Johannesa wprowadziła się przygarnięta przez matkę Eeva Lisa. Tak więc w oczach narratora jego kolega otrzymał nie tylko lepsze warunki, ale także atrakcyjną towarzyszkę zabaw.

W społeczności, gdzie pisanie wierszy uważa się za grzech, a handel ze Świadkiem Jehowy w Wielki Piątek za grzech ciężki, uczucia i emocje są głęboko skrywane, bo o wykroczenie nietrudno, a na wszystko znajdzie się odpowiedni "paragraf" w Biblii. Nie dziwi zatem, że wszechobecna, surowa religia prowadzi do wypaczeń. Młody narrator w miejsce karzącego Boga i Syna Człowieczego, na którym nie może polegać w trudnych sytuacjach, wybiera innego dobroczyńcę - książkowego kapitana Nemo. I najwyraźniej przestaje właściwie oceniać zdarzenia, a świat rzeczywisty coraz bardziej myli mu się z fikcją. Czytelnik dość długo wierzy chłopcu i nie od razu zauważa, że jego opowieść to wytwór chorego umysłu.

Nie wszystko w tej powieści jest dla mnie zrozumiałe, ale może autorowi nie zależało na rozwiązaniu wszystkich zagadek. Całość jest dla mnie bardzo pokrętna i niepokojąca, odnajduję tu klimaty znane mi z kilku sztuk teatralnych Enquista (zwłaszcza z "Godziny kota"). Raczej nieprędko sięgnę po inne książki tego autora, podobne lektury wolę jednak sobie dozować.

Per Olov Enquist, "Biblioteka kapitana Nemo", Świat Literacki, 1998.