Dziewczynki fatalne

U owadów, które w czasie swojego rozwoju przechodzą przeobrażenie niezupełne – na przykład u ważki czy modliszki – etap larwalny określany jest mianem stadium nimfy. Nabokov, znawca insektów, skonceptualizował problem nimfiego uroku i jego demonicznych kontekstów jak mało kto. Entomologia dostarczyła mu narzędzi do literackich eksploracji wyobraźni bohaterów płci męskiej, nadzwyczaj podatnych na zgubny czar niepozornych istot wkraczających w wiek dojrzewania, ledwo rozpoczynających fizyczną przemianę.[s. 5-6]

Nabokovowska Lolita to tylko jedna z pięciu młodocianych bohaterek „Pupilli”. Pozostałe cztery to Lulu - młodociana prostytutka z dramatu Wedekinda; Alice Antoinette de Watteyille - pierwsza żona i modelka Balthusa; Lucia - bohaterka filmu Cayani „Nocny portier” oraz akrobatka z obrazów Jerzego Nowosielskiego, nazwana „świętą Dolores". Wszystkie posłużyły Katarzynie Przyłuskiej-Urbanowicz do prześledzenia motywu nimfetki wykształconego w dwudziestowiecznej masowej wyobraźni. To zazwyczaj sierota (jedno ze znaczeń słowa pupilla), niefrasobliwa i urokliwa pannica, która uprawia specyficzne gierki. Niekoniecznie piękna, ale pociąga, wzbudzając niepokój. Jest zarazem ofiarą i oprawcą, bez mężczyzny nie zaistniałaby.

„Pupilla” jest książką niezwykle erudycyjną i nawet nie będę udawać, że całą przeczytałam.;) Sam rozdział poświęcony Lolicie dostarcza tyle interesującego materiału, że warto poświecić mu więcej czasu. Zdecydowanie przyda się egzemplarz powieści Nabokova, nie zawadzi też przejrzeć „Czarodzieja” i „Oko” (NB: kolejne znaczenie pupilli to źrenica oka). Autorka rozkłada tekst klasyka na części pierwsze: przygląda się imionom i nazwiskom, wychwytuje dodatkowe znaczenia i podteksty, śledzi tropy do innych dzieł literackich. Ta wiedza robi ogromne wrażenie, a skoro Przyłuska-Urbanowicz jest antropolożką kultury, psychoterapeutką i tłumaczką, można domniemywać, że potrafi wyczytać więcej i spojrzeć na postać nieszczęsnej Dolores Haze szerzej. I tak jest, co do tego mam pewność, podobnie jak do dwóch innych kwestii, a mianowicie, że „Lolitę” najlepiej czytać w oryginale, i najlepiej wielokrotnie.;)

W zakończeniu książki autorka zwraca uwagę na dorosłe kobiety przebierające się za nastolatki (m.in. Britney Spears, panie z zespołu Spice Girls) i stawia interesującą tezę: lolitką nie musi być dziewczynka. Cechy nimfetki można bowiem zauważyć np. w postaci Tadzia ze Śmierci w Wenecji” Manna oraz młodego Rimbauda z filmu Holland „Całkowite zaćmienie”. Nie przekonuje mnie włączenie do tej kolekcji Weisera z powieści Huellego, ale to mało znaczący drobiazg na tle całej pracy. Dobrze będzie wrócić do pozostałych bohaterek jesienią.

TU można obejrzeć galerię zjawiskowych zdjęć Sally Mann, której fotografię (Candy Cigarette, 1989) wykorzystano na okładce książki, kilka innych znajdziemy w środku. Przy okazji: „Pupilla” jest bogato ilustrowana i choć tylko w kolorach czarno-białych, jest co podziwiać.

_________________________________________________________________________________

Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz
Pupilla Metamorfozy figury drapieżnej dziewczynki w wyobraźni symbolicznej XX wieku

Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2014